Autoportret Józefa Charytona

Józef Charyton
Siemiatycki malarz-samouk, portrecista umarłych Żydów. Żył w latach 1910-1975. Urodził się w Krupicach wsi pod Siemiatyczami, pochowany został na cmentarzu w Siemiatyczach. Nie skończył żadnej uczelni, ani szkoły plastycznej jedynie przez pół roku roku był wolnym słuchaczem na przedwojennej ASP. Przez całe swe życie związany był z północno-wschodnimi terenami Polski (Siemiatycze i okolice oraz Wysokie Litewskie – obecna Białoruś). Nie był Żydem, ani nie miał korzeni żydowskich. Był Polakiem, katolikiem. Samo nazwisko - w tych stronach niezwykle: Charyton - wywodzi się od osiadłych w tych stronach Holendrów.

Portrety umarłych Żydów
Pod wrażeniem eksterminacji Żydów tworzył obrazy i cykle akwarel i rysunków poświęconych nieistniejącej społeczności żydowskiej. Głównie były to portrety - ,,Głowy żydowskie" oraz cykle poświecone martyrologii Żydów i sceny rodzajowe. W Wysokim Litewskim dom Charytona sąsiadował z murem getta. Za tym murem miał wielu znajomych i przyjaciół. Niektórym pomógł się ukryć, niektórych jakiś czas przechowywał. Był świadkiem masowych egzekucji i masowych deportacji. Widział z okna na własne oczy, jaki los człowiek może zgotować człowiekowi. Dwukrotnie przebył drogę z pochodem wiedzionym na stracenie, wierząc do końca cud. Cud - jednak się nie zdarzył. Cała społeczność polskich Żydów zapadła się w nicość. Postanowił wtedy, że jeśli tylko przetrwa musi zachować - świadectwo tej koszmarnej prawdy. Przez lata Żydzi jak twierdził, nawiedzali go w snach – zaczął więc zgodnie z daną sobie obietnicą w latach 60-tych malować ich twarze i postacie.

Rozstrzelanie

Sam wspominał to tak: „Maluję ich twarze. Muszę się spieszyć bo jedna twarz nie trwa długo. Przychodzi i odchodzi. Wiec zwilżam karton przygotowuję tusz i bryzgam tuszem na papier... Strużki farby, wężyki i kleksy czerni umykają spod pędzla — jest to jakby pogoń za umykającym cieniem tego widzianego niegdyś człowieka... Gonię pędzlem zarys twarzy, nosa, oczu... Chwytam w kilku sekundach cały portret. Nie zdąży farba wyschnąć a ja już dopędzam następnego. Jest to ogromnie wyczerpujący wysiłek.”

Projekt siemiatyckiego stowarzyszenia „Obrazy Pamięci”
Działania siemiatyckiego Stowarzyszenia „Ruch na rzecz Ziemi" w realizacji projektu „Obrazy Pamięci” wspiera Program dla Tolerancji Fundacja im. Stefana Batorego.

Cel projektu „Obrazy Pamięci”
- utworzenie na www.nawschodzie.pl edukacyjnej internetowej galerii z obrazami Józefa Charytona oraz informacjami o malarzu
- odnalezienie i skatalogowanie obrazów i szkiców Józef Charytona
- dotarcie zarówno do mieszkańców powiatu siemiatyckiego jak i szerszego grona osób w celu wytworzenia powszechnej świadomości o bogactwie jakie zostało zachowane w obrazach Józefa Charytona
- propagowanie idei wielokulturowości, kultywowanie pamięci o mniejszościach narodowych zamieszkujących Siemiatycze i powiat siemiatycki
- przełamywanie narosłych uprzedzeń, emocji i nieufności nagromadzonych przez lata wokół Żydów i kultury żydowskiej
- promowanie różnorodności kulturowej i religijnej pogranicza wschodniego

Rynek w Siemiatyczach

Co do tej pory udało się stowarzyszeniu?
- sfotografować 87 obrazów Józefa Charytona.
- pozyskać zdjęcie obrazu z 1933 roku (obrazy sprzed wojny Józefa Charytona były do tej pory uznawane za zaginione w skutek działań wojennych).
- Uzyskać dokumentację z ASP na temat Józefa Charytona, która potwierdziła, nasze wcześniejsze przypuszczenia, iż informacje o ukończeniu ASP w Krakowie w okresie międzywojennym są nieprawdziwe. Przez 1 semestr wolnym słuchaczem ASP.
- pozyskać pracę mgr o Charytonie.
- Pozyskaliśmy także zdjęcia przedstawiające samego Charytona
- sporządzony został spis miejsc w którym odbywały się wernisaże obrazów Charytona
- dotarliśmy do listów Charytona
- zebraliśmy wydawnictwa oraz artykuły prasowe o Charytonie
- zebraliśmy opinie o Charytonie ludzi którzy go znali

Działania stowarzyszenia do końca 2006 roku
- Dalsze poszukiwania obrazów i szkiców Józef Charytona
- Powstanie edukacyjnej internetowej galerii na www.nawschodzie.pl z obrazami Józefa Charytona oraz informacjami o malarzu. Mamy nadzieję iż www pozwoli nie tylko na popularyzację jego prac, ale na rozbudowę galerii poprzez dotarcie do innych prac malarza.
- Wydawnictwo o obrazach Charytona - połączenie albumu fotograficznego z książką.
- Przed Świętem Zmarłych wmurowanie na siemiatyckim cmentarzu, na nagrobku Józefa Charytona fotografii będącej reprodukcją jego autoportretu.

Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Ekologicznych
„Ruch na rzecz Ziemi"
Plac Jana Pawła II 39
17-300 Siemiatycze
e-mail: nawschodzie@o2.pl
www.nawschodzie.pl